ॐ  श्री  卐

ll श्रीशंकर ll

पंढरपूर सज्जनगड पदयात्रा

(ओवीबद्ध वर्णन)

नमन करुन गणेशासी । तसेच माता शारदेसी ।

आधुनिक महिपती दादांसी । वंदन करितो प्रथमत: ॥१॥

तसेच ज्ञानोबा तुकोबासी। साई सद्गुरु समर्थासी ।

आरंभ करितो लेखनासी । स्मरुन चित्ती सद्गुरुला ॥२॥

त्यांच्या कृपेवाचून । हे काव्य न होईल पूर्ण ।

म्हणोनी त्यांना वंदन असो माझे पुन:पुन्हा ॥३॥

अप्पांनी जे जे केले । त्यास अनुसरण्यासी भले ।

पदयात्रेसी आयोजिले । पंढरपूर सज्जनगड ॥४॥

श्रद्धा ठेवून अंतरी । सद्गुरूंच्या चरणावरी ।

चालता प्रगती होई खरी । ती अध्यात्म मार्गाची ॥५॥

हा सिध्दांत ध्यानी धरुनि । निष्ठा ठेवून सद्गुरुचरणी ।

दासगणु प्रतिष्ठाननी । आयोजिली ही पदयात्रा ॥६॥

यात्रा आरंभ होताना । विनायक काका तसे वा.ना. ।

मुक्ताआत्या पदयात्रींना । निरोप देती पंढरीत ॥७॥

पदयात्रेस आरंभ झाला । प्रदक्षणा करुन विठोबाला ।

भाविक गाती भजनाला । उच्चस्वरे आनंदे ॥८॥

टाळ मृदंगे भरिला रंग । पदयात्री भजनात दंग ।

स्वच्छंद गाती अभंग । श्रीज्ञानोबा तुकोबांचे ॥९॥

तयी एक अघटित घडले । दोन श्वान सामिल झाले ।

पदयात्रेमाजी भले । नवल वाटे सर्वांना ॥१०॥

अप्पांसवे चालण्याची । इच्छा पूर्वजन्मीची ।

अपुरी जी राहिली साची । पूर्ण जणु करिती ते ॥११॥

किंवा घेऊन हनुमंतासी। प्रभू चाले पदयात्रेसी ।

समर्थाच्या भेटीसी । निघाले की प्रभूभक्त ॥१२॥

अशी धारणा अनेकांची । होई चालता भाविकांची

मुक्कामाच्या स्थानाची । राखण करिती रात्रंदिन ॥१३॥

प्रात:काळी भजनकरी । दिंडी निघता सामोरी ।

श्वान रांगे बरोबरी। चालती की सर्वांसवे ॥१४॥

या पदयात्रे भीतरी । दीडशेवर नर नारी ।

विक्रमदादाही बरोबरी । चालती पदयात्रींच्या ॥१५॥

गोरटे, नांदेड, परभणीचे । कोकलेगांव, मुखेड, पुण्याचे ।

संभाजीनगर, बीड, उमरीचे । होते लोक सहभागी ॥१६॥

ताईंच्या नेतृत्वाखाली । यात्रा ही आरंभ झाली ।

सहवासाने आनंदली । भक्तमंडळी ताईंच्या ॥१७॥

वसुताईंचे नियोजन । लिगदे, बोर्डे साथीजन ।

विमल, सविता, भगिनीजन । करिती सेवा यात्रींची ॥१८॥

प्रतिदिनीचे दूध, पाणी । व्यवस्था केली शिवाजीनी ।

कवटिकवार बंधुंनी । कामे केली पडेल ती ॥१९॥

श्रमाची ना तमा त्यांना। झटती प्रत्येक कामांना ।

प्रत्येकजण जेवला ना । याकडे लक्ष त्यांचे ॥२०॥

राजू , सूर्यकांत ,लखन । जे होते चालकजन ।

अलिप्त न राहिले यात्रेतून। कामे करिती पडेल ती ॥२१॥

मीठ चटणीपासून तयारी । कुठे कोणत्या कोशिंबिरी ।

भोजन तसेच न्याहारी । होते सारे नियोजन ॥२२॥

पदयात्रींना भोजनाची । मेजवानीच होती साची ।

प्रतिदिनीच्या पदार्थांची । यादीच होती ताईकडे ॥२३॥

गुरुवार असो वा एकादशी । शनिवार अथवा चतुर्थीसी ।

न्यून नव्हते फराळासी । वाटे आज द्वादशीच ॥२४॥

उपमा, पोहे, दलिया, उसळी । पुरीभाजी, सुशिला, इडली।

कुठे श्रीखंड, जिलबी केली । ठेचा कुठे चवीला ॥२५॥

काम भाजी चिरण्याचे । विक्रम,विकास करिती साचे।

आडसूळ, वतनी, विलासाचे। कौशल्य दिसे त्या ठाई ॥२६॥

स्वप्नील, दिपकही सामिल । या सर्वांचे कौशल्य ।

जो जो भाजी खाईल। तो तो त्यासी वर्णितसे ॥२७॥

पुरीभाजी दलियाची । तसेच प्रत्येक पदार्थाची ।

रत्नमाला सुगरणीची । चव होती स्वयपाका ॥२८॥

त्यामुळे पदयात्रींचे । श्रम पायी चालण्याचे ।

जाती सवे भोजनाचे । तयार होती पारायणा ॥२९॥

गाता संतांची वचने । एकामागून एकाने ।

दीपकच्या अखंड श्लोकाने । पंगत वेगळी भासतसे ॥३०॥

प्रार्थना, पारायण, कीर्तन । चालताना होते भजन ।

कुणी रामनामी चिंतन । करीत चाले पथासी ॥३१॥

मोठया मुक्कामी चालताना । श्रम होती पायांना ।

होती पायात वेदना । निद्रा ना सहज येई ॥३२॥

ताईंच्या मातृप्रेमाने । श्रम जे होती चालण्याने ।

ते सहजची होती उणे । बोलता एका शब्दाने ॥३३ ॥

ज्यास वेदना असह्य होती । त्यास झंडुबाम साथी ।

वरवरच्या उपचाराप्रति । करणे लागे दैनंदिन ॥३४॥

या झंडुबाम वासे भली । अनेकांची सर्दी गेली ।

तयासी ना गरज पडली । वेगळी औषधे घेण्याची ॥३५॥

ह्या वेदना जरी होती । पायी चालता फोड येती ।

तरी आनंद होता चित्ती । सद्गुरु मार्गी चालण्याचा ॥३६॥

मार्गक्रमण करताना । भजनी गाती भजनांना ।

पाय धरिती ठेक्यांना । चालता टाळ मृदंगाच्या ॥३७॥

नाष्टा सर्वांना मिळावा । वंचित कुणी न रहावा ।

पाण्याचाही पुरवठा व्हावा । लिगदेकाका लक्ष देती ॥३८॥

यात्रा चालता पथानी । कुठे नाष्टा कुठे पाणी ।

परळीकर लिगदे काकांनी । नियोजनासी लाविले ॥३९॥

मिराताई चौधरींनी । भारुडा सादर करोनी ।

गाऊन विविध गौळणी । नाचविले पदयात्रींना ॥४०॥

यात्रेत साधनाताईंनी । तसेच आनंदागुरुजींनी ।

भारुडा साथ देऊनी । अभिनय केला गोपींचा ॥४१॥

भजन ज्ञानोबा तुकोबाचे । शंकर गाई मुक्त वाचे ।

फेर धरुन समूह नाचे । आनंदाच्या लहरीमध्ये ॥४२॥

नाचता विसरती देहभान । फुगड्या खेळती पथातून ।

तरुण तसेच वृद्धजन । आपापल्या जोडीसवे ॥४३॥

ज्यांनी न आणिली अर्धांगिनी । खेद वाटे त्यांच्या मनी ।

संधी गेली निघोनी । जोडीसवे खेळण्याची ॥४४॥

चित्रे पाहता यात्रेची । भूस्वर्गीच्या आनंदाची ।

भावना होई गमावल्याची । दुर्मिळशा या क्षणाला ॥४५॥

विक्रमदादांचा प्रथम गट । जातसे मुक्कामी थेट ।

चालतांना मध्ये वाट। थांबती ना कधी ते ॥४६॥

वृद्ध चालती कष्टाने । परी न येती वाहनाने ।

तरुणा पडली बंधने । पाय दुखती म्हणण्याची ॥४७॥

पदयात्रेत चालताना । मध्येच करुन विनोदांना ।

चालून झालेल्या श्रमांना । लिगदे काका निवविती की ॥४८॥

या पदयात्रे भीतरी । लोक होते नाना परी ।

काही खोडकर स्त्रिया भारी । ऐकती ना कवणाचे ॥४९॥

रात्री संगीत घोरण्याचे । कुणा न राही भान त्याचे ।

गाठोडे तसेच सामानाचे । राखे हनुमंत जांबुवंत ॥५०॥

तेच दोन श्रोते होते । या संगीत मैफिलीते ।

कारण निद्रेने सकलाते । वश केलेले असे की ॥५१॥

गोरठयाचे जे सेवेकरी । होते यात्रे माझारी ।

पदयात्रींची सेवा भारी । केली की रात्रंदिन ॥५२॥

पहाटे करिती गरमपाणी । स्नान कराया लागुनी ।

सामानाच्या बॅगांनी । गाडी भरिती प्रतिदिन ॥५३॥

मिराताई शेंडगेंचे । कीर्तन झाले उपरीत साचे ।

आख्यान ज्ञानेश्वरांचे । गाईले की तयांनी ॥५४॥

महाराष्ट्रातील संतांची । महती दादा अप्पांची ।

वर्णिली पूर्वरंगी साची । त्या दिनीच्या कीर्तनात ॥५५॥

पुढे तांदुळवाडी स्थानी । कीर्तन विक्रम दादांनी ।

बालपणीच्या आठवणी । जागृत केल्या अप्पांच्या ॥५६॥

पिलीव ग्रामी यात्रा येता । गाईली नामदेव चरित्रगाथा ।

संतजीवनाची सार्थकता । वर्णन केली दादानी ॥५७॥

पारायणात एके दिनी । धुळदेव खंडोबा संस्थानी ।

दोन कपि बसले येऊनी । श्रवण करण्या दासबोध ॥५८॥

मिराताईंनी तुलसींचे । चरित्र गाईले तेथ साचे ।

वर्णन रामलीलेचे । केले कीर्तनी त्यादिनी ॥५९॥

ताईंनी म्हसवड मुक्कामात । कीर्तन केले प्रेमभरित ।

विवेका स्थान जीवनात । किती तेही वर्णिले ॥६०॥

बोधले बुवांचे आख्यान । ताईंनी केले तेथ जाण ।

भक्त प्रेमा गाऊन । कीर्तन सांग केले की ॥६१॥

गोंदवल्याच्या संस्थानात । स्वच्छता पावित्र्य ओतप्रोत।

गोशाळाही आवारात । तसेच भव्य इमारती ॥६२॥

संत वास्तव्याचा महिमा । तेथ कळला लोकांना ।

घेती समाधीच्या दर्शना । मिळे शांती जयाने ॥६३॥

तेथे विक्रम दादांचे । आख्यान झाले गोरोबाचे ।

दादांच्या संक्षिप्त वर्णनाचे । कौशल्य लोक वाखाणती ॥६४॥

श्रीनारायण जय नारायण । ताई गाती मधुर भजन ।

भाविक नाचती फेर धरुन । ताईसवे आनंदे ॥६५॥

श्रम सारे विरुन जाती । ताई जेव्हा भजना गाती ।

पाऊली सर्वासवे खेळती । मोठेपणा विसरुन ॥६६॥

ताईसवे राहण्याचा । लाभ ज्यांना झाला साचा ।

अनेक गोष्टी शिकण्याचा । योग आला तयांना ॥६७॥

पथी महिला सुस्वर गाती । मधेच कुणी फेर धरिती ।

काल्याचे खेळ खेळती । कुणी पथी चालतांना ॥६८॥

नवखे लोक पाहुन होती । चकित, कुणी साथ देती ।

आपणही सहभागी होती । भक्तिप्रेमा दाटून ॥६९॥

भजन, भारुड गायनाने । शंकरच्या ज्ञानोबा तुकोबाने ।

फुगडी, पाऊली, हमामाने । वेड लाविले यात्रींना ॥७०॥

गोरटयाच्या महिलांनी । प्रथमची सहभागी होऊनी ।

भजना गाऊन पथानी । पूर्ण केली पदयात्रा ॥७१॥

निढळ मुक्कामी कीर्तनाचा । मजसी योग आला साचा ।

गाईला सद्गुरु चरित्राचा । भाग संक्षिप्त रुपाने ॥७२॥

ताईंच्या कर्तव्यदक्षतेची । तसेच काटेकोरपणाची ।

प्रचिती आली यात्रेत साची । निर्णय अनेक घेतांना ॥७३॥

काचरे काका प्रतिदिनी । थांबून सूर्योदय स्थानी ।

न विसरता आठवणीनी । प्रार्थना घेती गभस्तीची ॥७४॥

यात्री जोडून आपुल्या करा । नित्य गाती या स्तोत्राला ।

प्रसन्नता ये चित्ताला । या स्तोत्र गायनाने ॥७५॥

सकाळच्या या समयासी । गाऊन नारायण प्रार्थनेसी ।

वंदन करुन भास्करासी । मार्गक्रमणा करिती ते ॥७६॥

रचना या स्तोत्राची । अप्पांनी जी केली साची ।

प्रतिदिनी एका श्लोकाची । नांदेडपंढरी यात्रेत ॥७७॥

पुसेगावच्या भोजनात । इडली होती जेवणात ।

चवीने सर्व होते खात । कौतुक करुन ताईंचे ॥७८॥

इनामदार काकांनी । पुसेगावच्या कीर्तनी ।

रामदास चरित्र गाऊनी । सादर केली सेवा तिथे ॥७९॥

पदयात्रींनी विठोबाचे । प्रातिनिधिक स्वरुपाचे ।

प्रतिक रुक्मिणी विठोबाचे । करुनि लग्न लाविले ॥८०॥

प्रातिनिधिक या विवाहाने । आनंदली सकल मने ।

सेंदूरवाडकर जोडीने । पुनरानुभव की घेतला ॥८१॥

रेणापुरकर महाराजांनी । नरहरी चरित्र गाऊनी ।

कोरेगावच्या मुक्कामी । भक्तिप्रेमा जागविले ॥८२॥

ध्वज जयांनी स्कंधी धरिले । त्यांनी ते शेवटा नेले ।

पथी चालता नाचविले । धरुनी ठेका मृदंगाचा ॥८३॥

गोरट्याचे भजनी मंडळ । जयासी ना काळ वेळ ।

अखंड नामाचा कल्लोळ । चालता गाती आनंदे ॥८४॥

रावसाहेबांच्या गायनाने। महिलांच्या मधुर भजनाने ।

बरबडेंच्या मृदंगाने । भक्तिडोही डुंबविले ॥८५॥

कोंडीबा मामांच्या उड्यांनी । नागनाथ मामांच्या गिरकीनी ।

मधुनच होणाऱ्या घोषणांनी । उत्साह भरे भजनात ॥८६॥

सातारा मुक्काम स्थानी । कीर्तन केले ताईंनी ।

भक्तिमार्गीच्या गोष्टींनी । पूर्वरंग रंगविला ॥८७॥

मिराबाईचे आख्यान । मंजुळ स्वरे गाऊन ।

कृष्णमूर्तीचे लबाडपण । सर्वासमोर आणिले ॥८८॥

मुक्कामाच्या ठिकाणी । त्या स्थानच्या मालकांनी ।

सर्वा अतिशय प्रेमानी । सहाय्य केले स्वेच्छेने ॥८९॥

लिगदे बोर्डे काकांनी । फुलाचे पाकळी म्हणोनी ।

प्रेमाची भेट देऊनी । सत्कारिले सर्वांना ॥९०॥

बोर्डे काका यात्रेचे । होते खजिनदार साचे ।

प्रतिदिनीच्या खर्चाचे । टिपण घेती कटाक्षाने ॥९१॥

यात्रा येता सांगतेला । ऊर सर्वांचा गहिवरला ।

बारा दिवस गेलेला । काळ न कळला कवणासी ॥९२॥

महेशअण्णा जरी का असते । सहभागी या पदयात्रेते।

पदयात्रींच्या आनंदाते । भरते आले असते की ॥९३॥

प्रकृती अस्वास्थ्या करणे भली । जरी पदयात्रा ना घडली।

परी मानसयात्रा केली । अण्णांनी त्यासमयासी ॥९४॥

घार हिंडे आकाशी । चित्त तिचे पिल्लापाशी ।

तशीच अवस्था काहिशी । होती तयी अण्णांची ॥९५॥

परळी मुक्कामी यात्रा येता । सज्जनगडासी टेकिती माथा ।

समर्थ तुम्हीच चढवा आता । कठीणशा या गडावरी ॥९६॥

समर्थ असता पाठीशी । काय अशक्य आम्हासी ।

असा निश्चय मानसी । करुन चालती पदयात्री ॥९७॥

ज्या स्थानी कल्याणांनी । उडी मारिली छाटीकारणी ।

तेथे शीर नमवुनी । पुढे निघाले पदयात्री ॥९८॥

गाता प्रभूच्या नामाला । घाट तोही संपून गेला ।

भगवंताचीच ही लीला । वाटे जणु प्रत्येका ॥९९॥

भक्तिमय तो गड सारा । मंद मंद वाहे वारा ।

पवित्रशा त्या परिसरा । पद लागले समर्थांचे ॥१००॥

दर्शन घेता समर्थांचे । श्रम विलया गेले साचे ।

जयघोष अखंड करिती वाचे । जय जय रघुवीर समर्थ ॥१०१॥

काल्याच्या पूर्वसंध्येला । विक्रमदादाने सांगितला ।

संतसखूचा महिमा भला । कीर्तनात गडावरी ॥१०२॥

काला कीर्तना आरंभ झाला। आठविता सद्गुरु कृपेला ।

तयी विक्रम दादाला । गहिवर झाला अनावर ॥१०३॥

बोल न निघती मुखानी । सद्गुरु प्रेमा दाटला मनी ।

भावनांना अश्रूंनी । वाट दिधली ते ठायी ॥१०४॥

कथुनी गोपिंच्या प्रेमाला । मुखी गाईल्या कृष्णलीला।

आली जयी खेळ वेळा । उत्साह भरे यात्रीत ॥१०५॥

खेळण्यासी आरंभ झाला । प्रथम खेळुया फुगडीला ।

कोण येतो खेळण्याला । वदती दादा कीर्तनात ॥१०६॥

ताईंनी खोचले पदराला । मी खेळते फुगडीला ।

दुर्मिळ असा योग आला । वाटे सर्वा मानसी ॥१०७॥

ताईंनी फुगडी खेळली । वय विसरुन त्यावेळी ।

विक्रम दादासह भली । विस्मय वाटे सर्वांना ॥१०८॥

शक्ति ही सद्गुरुंची । तसेच त्यांच्या तपस्येची ।

अन्यथा ना घडावयाची । गोष्ट ऐशी विबुध हो ॥१०९॥

जो तो येई खेळण्याला । परी राखून मर्यादेला ।

संकल्प गेला पूर्णतेला। सांगता केली काल्याची ॥११०॥

प्रयोजन या यात्रेचे । होते मुळी आगळे साचे ।

साध्य करण्या आध्यात्माचे । ध्येय आपुल्या परीने ॥१११॥

रंपरा चालवावया । पूजन संतांचे कराया ।

स्वार्थीपणासी टाकाया । मिळे की या यात्रेत ॥११२॥

चने गाऊन अप्पांची । चना तैशी तुकोबाची ।

दादांच्या त्या काव्याची । नंदादीप असती जे ॥११३॥

र्शन घेण्या संताचे। भारताच्या विविधतेचे ॥

मणीय सज्जनगडाचे । तीर्थक्षेत्र जे महाराष्ट्री ॥११४॥

जे जे यात्रेत सहभागी झाले । त्यांनी परमानंदा मिळविले ।

जणु सार्थकी लाविले । आयुष्याच्या क्षणासी ॥११५॥

मी न पूर्ण यात्रा केली । पदयात्रींच्या अनुभवे भली ।

काव्याची या रचना झाली। सद्गुरुकृपे नि:संशय॥ ११६॥

काही ठिकाणी एकेरीत । आला उल्लेख लेखनात।

काव्य नियमांच्या बंधनात । राहून करिता लेखनासी ॥११७॥

सर्वांसी हाथ जोडूनी । क्षमा याचना करुनी ।

पदयात्रींसी वंदूनी । लेखनासी थांबवितो ॥११८॥

हेतू या लेखनाचा । होता रामदासाचा ।

यात्रेत सहभागी होण्याचा । या काव्य रुपाने ॥११९॥

तो आज पूर्ण झाला । वाहून सद्गुरु चरणाला ।

या काव्यरुप सुमनाला । विराम देतो काव्यासी ॥१२०॥

पदयात्रा ऐशापरी । जीवनी घडो वरचेवरी ।

हीच विनती अत्यादरी । करितो श्री पांडुरंगा ॥१२१॥

रचयिता : रामदास सुदाम टेकाळे.

गोरटे, ता.उमरी, जि.नांदेड.

मो. ८८३ ०६१ ३३०८

ॐ श्री: 卐 ॐ श्री: 卐 ॐ श्री: 卐ॐ श्री: 卐 ॐ श्री: 卐 ॐ श्री: 卐ॐ श्री: 卐 ॐ श्री: 卐 ॐ श्री: 卐

ॐ सर्वेशां स्वस्तिर्भवतु ।
सर्वेशां शान्तिर्भवतु ।
सर्वेशां पुर्णंभवतु ।
सर्वेशां मङ्गलंभवतु ।
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

ॐ श्री: 卐 ॐ श्री: 卐 ॐ श्री: 卐ॐ श्री: 卐 ॐ श्री: 卐 ॐ श्री: 卐ॐ श्री: 卐 ॐ श्री: 卐 ॐ श्री: 卐